باغ جهان نما در شمال شرقی شیراز و در نزدیكی آرامگاه حافظ كه در دوران گذشته جزء صحرای جعفرآباد و مصلی بوده واقع شده است.
به دو دشت جعفرآباد و مصلی كه همواره پوشیده از باغهای جان نواز و روح‌افزا بوده در اشعار حافظ شیرازی اشاره شده و از صفا و سرسبزی آن سخن به میان آمده است.
این باغ همچون سه باغ مشهور دیگر یعنی باغ ارم، باغ دلگشا و باغ تخت در دوره آل مظفر و آل اینجو (قرن هشتم هجری قمری) یعنی قبل از یورش تیمور گورکانی به شیراز در نهایت آبادانی بوده است.
ابن عربشاه مورخ دوره تیموری در کتاب عجایب المقدور آنرا زینت الدنیا نامیده است.
باغ جهان نما در هنگام اقامت تیمور گورکانی در شیراز، همچون سایر باغهای نامدار آن دوره مورد توجه وی واقع شده بطوریکه همانند آنرا در اطراف سمرقند که موطن او بوده احداث و آنرا جهان نما نامیده است.
این باغ در دوره صفویه نیز آباد و قابل اهمیت بوده است. «شاردن» كه در دوره صفویه شیراز را دیده است می‌نویسد: "دروازه شهر (دروازه قرآن) به خیابان بسیار زیبایی منتهی می‌شود كه دراز و باریك است. در دو سوی این خیابان باغ هایی است كه جبهه آنها در سمت خیابان دویست پا و هریك دارای سر در و مدخل باشكوهی است با طاق نیم گنبدی و بر فراز هر سر در یك كلاه فرنگی ساخته‌اند. درهای باغ از دو سو مقابل هم قرار گرفته و قرینه بودن آنها وضع جالبی به وجود آورده است. در وسط این خیابان حوض مربع شكلی است كه پهنای این حوض به اندازه خیابان است و برای این كه بتوان از دو طرف آن گذشت، سر در باغ های دو سو به اندازه سی پا عقب نشسته است."
از نوشته‌های شاردن و تاورنیه به دست می‌آید كه باغ های طرفین این خیابان یعنی باغ جهان نما و باغ نو كه در دوره زندیه و قاجاریه تجدید عمارت شده ،همان باغ های دوره صفویه می‌باشد و در آن عهد رونقی تمام داشته است.
فرصت‌الدوله شیرازی نیز این باغ را چنین وصف نموده است: " باغ جهان نما در برابر باغ نو واقع شده، بنایش از كریم خان زند است. در وسط حقیقی آن گلگشت عمارتی است هشت گوش، كه درمیانش حوضی است از سنگ مرمر؛ در فضای باغ نیز دو حوض و آبشار وجود دارد ، چهار خیابان دارد كه در آنها سروهای سهی به قطار است و در سایر اراضی آن درختان نارنج و انار، این باغ هم دیوانی بوده." در دوره قاجاریه عمارت باغ محل پذیرایی مهمانان حكومت هم بوده است.
لرد كرزن سیاستمدار انگلیسی كه در دوره قاجاریه شهر شیراز را دیده ، در كتاب «ایران و قضیه ایران» باغ جهان‌نما را این گونه توصیف كرده است:" در سمت دیگر جاده اصفهان به شیراز قدری بالاتر از حافظیه ، باغ جهان‌نما است كه درزمان كریم خان باغ وكیل نام داشت و در عهد فتحعلی شاه هنگامی كه او والی فارس بود اسمش را تغییر دادند و عمارتی تابستانی در آنجا ساختند، شامل محوطه محصور در حدود 200 یارد كه حالا چند درخت دارد و رو به خرابی است. در اوایل این قرن عمارت مركزی آن یا كلاه فرنگی وضع مرتبی داشت و مختص اقامتگاه افراد عالی رتبه انگلیس بود از جمله و.سی.جی.ریچ مأمور مقیم بریتانیا در بغداد كه در كردستان اكتشافاتی كرده بود و در5 اكتبر 1821میلادی از مرض وبا درگذشت و در باغ همان جا مدفون شد.«
مهدی قلی هدایت مخبر السلطنه در سال 1333 ه.ق برابر 1915 م. چند روزی را در باغ جهان‌نمای شیراز به سر برده است و می‌نویسد." باغ جهان‌نما در آن زمان به میرزا محمد باقر خان پیشكار قوام تعلق داشته و غالب درختان اطراف باغ انار بوده است.«
پس از سلسله صفوی، در دوره ناامنی كشور، این باغ تقریباً ویران گردیده است. به روایت میرزا محمد كلانتر فارس در دوره كشمكش بین مدعیان سلطنت، بعد از نادر شاه افشار تا استقرار حكومت كریم خان زند این باغ هم بازسازی شده است.
عمارتی كه در وسط باغ قرار گرفته مربوط به كریم خان زند است . او در سال ۱۱۸۵ هجری قمری این باغ را که در زمینهای مقابل جعفرآباد و مصلی قرار داشته حصار کشید و عمارت کوشک را در وسط آن ساخت و در اطراف عمارت خیابان کشیهای زیبا و درختکاری مفصلی بعمل آورد. طرح و اسلوب این باغ را کریمخان نظیر باغ نظر در داخل دارای چهار خیابان و اطراف چهار حوض دو بزرگ و دو کوچک ساخته است. در ضلع جنوبی بقایای آبنمایی به چشم میخورد که فواره آن هنوز پابرجاست. این آبنما از جلوی ضلع جنوبی آغاز می‌شود و به حوضی در جلوی بنایی که در دوره قاجاریه و در انتهای ضلع جنوبی احداث گردیده منتهی می‌شود که اخیراً مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
محمد هاشم آصف رستم‌الحكما كه در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه می‌زیسته، باغ جهان‌نما را بدین نحو وصف كرده است: " در خارج شهر... یك باب سرا بوستان مربع بسیار وسیعی است كه در میانش عمارت چهاردهنه‌ای است و از چهار طرفش حوض های موزون و جدول های پرآب و روان و همه آن باغ پر از سرو موزون و گ لهای رنگارنگ و ریاحین گوناگون و قصر بسیار عالی منقش زرنگاری بر سر درش ساخته و آن سرا بوستان مشرف به باغ دلگشای دیگر... .«
پس از دوره زندیه، در دوره قاجاریه نیز باغ جهان نما یكی از باغ های آباد و باشكوه به شمار می‌رفته است.
حاج حسن میرزا حسن فسائی كه در اواسط دوره قاجاریه می‌زیسته، درباره آن می‌نویسد: « باغ جهان‌نما در جانب صبوی شهر شیراز به مسافت میلی كمتر، حضرت كریم خان زند در سال هزار صد و هشتاد و اند، حصاری از آجر و گچ در مقابل بهای سیصد من بذر گندم كشیده، عمارتی معروف به كلاه فرنگی در میان آن از آجر و گچ در نهایت استحكام ساخته كه از صدمه چندین زلزله آسیبی به حصار گچ و عمارت آن نرسیده است، و در داخل باغ چهار خیابان از سروهای آزاد ساخته و تاكنون كه نزدیك به صد و بیست سال از كاشتن آنها گذشته به خرمی و تنومندی باقی است »
|
منوی اصلی
تبادل
لینک هوشمند
نویسنده: 
